Trong thời đại số hóa hiện nay, trẻ em đang trở thành mục tiêu của những kẻ lừa đảo tinh vi. Những thủ thuật thao túng tâm lý được sử dụng để dẫn dắt trẻ vào bẫy lừa đảo ngày càng tăng. Để bảo vệ con cái một cách thực chất, phụ huynh cần thay đổi cách nhìn nhận và trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết.

Phó giáo sư Phạm Mạnh Hà, chuyên gia ngành tâm lý học tại Khoa Khoa học và Công nghệ giáo dục, Đại học Bách khoa Hà Nội, cảnh báo rằng không đứa trẻ nào an toàn tuyệt đối trước những thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi. Những kẻ lừa đảo thường sử dụng kịch bản tinh vi, đánh trúng vào tâm lý yếu điểm của từng đối tượng.

Có 4 thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng: ‘Tội phạm hóa’, ‘Cô lập’, ‘Khẩn cấp’, và ‘Bình thường hóa’. Những thủ thuật này được thiết kế như một kịch bản hoàn chỉnh, nhằm làm trẻ mất phương hướng, hoảng loạn, và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Để hiểu vì sao một đứa trẻ dễ bị dẫn dắt, cần xem xét tổng thể từ đặc điểm tâm lý, hoàn cảnh gia đình đến các mối quan hệ xung quanh. Trẻ ở độ tuổi phát triển chưa có khả năng đánh giá rủi ro hoàn chỉnh, dễ tin người, nhất là khi sợ bị người lớn la mắng. Những gia đình có xung đột thường xuyên, ly hôn, hoặc khoảng cách thế hệ lớn cũng khiến trẻ khó tìm được điểm tựa tâm lý an toàn.

Ngoài ra, các mối quan hệ qua mạng, với tốc độ phát triển nhanh và sự hiện diện ảo, lại mang đến cho trẻ cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu – thứ mà trẻ không tìm được từ người thân.

Phụ huynh cần đặc biệt lưu ý nếu trẻ có những biểu hiện như thay đổi hành vi đột ngột, lo lắng khi không dùng điện thoại, phụ thuộc quá mức vào một người bạn mới, học tập sa sút, hoặc hay nói dối, giấu diếm. Khi phát hiện những dấu hiệu này, điều quan trọng nhất là không trách phạt, không dò xét, mà cần lắng nghe với thái độ thấu hiểu.

Phụ huynh nên xây dựng kênh giao tiếp cởi mở, giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Cần giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, cách nhận diện các chiêu trò thao túng, và kỹ năng nói ‘không’ với những yêu cầu bất thường. Thay vì cấm đoán, hãy đồng hành cùng con trong không gian mạng, cùng tìm hiểu các xu hướng, trò chuyện về những rủi ro một cách cởi mở.

Trong những trường hợp có dấu hiệu tâm lý kéo dài, cha mẹ nên chủ động tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia giáo dục để được hỗ trợ kịp thời. Không phần mềm kiểm soát thiết bị nào có thể thay thế cho sự hiện diện thực chất của cha mẹ.

Lá chắn mạnh nhất trước những kịch bản lừa đảo tinh vi không nằm ở công nghệ, mà nằm ở chính sự kết nối tình cảm, niềm tin và đồng hành của gia đình.

Thạc sĩ Tâm lý học Phạm Thị Thu Huyền, nguyên giảng viên Trường Đại học Tân Trào (Tuyên Quang), đã chia sẻ về cách giúp học sinh giảm thiểu áp lực tâm lý khi nhận kết quả chưa tốt trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025. Kỳ thi này là một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời, và không phải ai cũng đạt được kết quả như mong muốn. Điều quan trọng là học sinh cần cố gắng để không bị ‘chìm đắm’ vào những gì đã qua. Thay vào đó, họ nên tập trung vào tương lai và tìm cách để cải thiện bản thân.

Thạc sĩ Tâm lý học Phạm Thị Thu Huyền cho rằng, để có kết quả tốt hay chưa tốt không chỉ phụ thuộc vào yếu tố chủ quan mà còn có những yếu tố khách quan. Học sinh nên nhìn nhận kết quả một cách nghiêm túc, khách quan và chân thật nhất. Nếu bản thân chưa thật sự nỗ lực, họ nên tiếp tục hướng về tương lai bằng sự nỗ lực cao hơn nữa. Đồng thời, họ cần giữ tinh thần lạc quan và tin rằng luôn có cơ hội mới đang chờ đợi.

Gia đình và các bậc phụ huynh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh giảm thiểu áp lực tâm lý. Họ cần có sự quan tâm, cảm thông và sẻ chia nhiều hơn để giúp con em mình có thể bình tâm và tiếp tục có lựa chọn đúng đắn nhất cho con đường tương lai phía trước. Thạc sĩ Tâm lý học Phạm Thị Thu Huyền nhấn mạnh rằng phụ huynh chỉ nên định hướng chứ không nên áp đặt con em mình. Họ cần lắng nghe suy nghĩ và nguyện vọng của con, tôn trọng sự lựa chọn của con và giúp con phát huy tối đa nội lực của mình.

Để vượt qua áp lực và định hướng tương lai, học sinh có thể tìm hiểu về các cơ hội nghề nghiệp và lựa chọn ngành học phù hợp với bản thân. Bên cạnh đó, các biện pháp tâm lý như thiền, yoga, và hoạt động thể chất cũng có thể giúp học sinh giảm stress và tăng cường sự tự tin.

Trong giai đoạn này, học sinh cần được hỗ trợ tâm lý và tư vấn hướng nghiệp để có thể đưa ra quyết định đúng đắn cho tương lai của mình. Nhờ sự hỗ trợ của gia đình, nhà trường và bạn bè, học sinh có thể vượt qua khó khăn và đạt được thành công trong tương lai.

Tư thế đứng của con người không chỉ phản ánh sự cân bằng và phối hợp của cơ thể mà còn cung cấp những dấu hiệu quan trọng về tính cách và trạng thái tâm lý của họ. Theo các nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học hành vi, tư thế đứng không chỉ là một hành vi cơ thể đơn thuần mà còn là biểu hiện của những đặc điểm tính cách bên trong.

Một phân tích tổng hợp từ Tạp chí Tâm lý Xã hội Châu Âu đã chỉ ra rằng mối tương quan giữa tư thế đứng và tính cách thường nằm trong khoảng từ 0,2 đến 0,3. Điều này cho thấy rằng mặc dù không phải là một chỉ số chính xác, nhưng tư thế đứng vẫn có thể cung cấp những gợi ý về tính cách và suy nghĩ nội tâm của một người. Một nghiên cứu được công bố vào năm 2024 đã tiếp tục củng cố quan điểm này bằng cách sử dụng công nghệ thông tin điện tử để trích xuất 25 điểm chính của đối tượng và kết hợp chúng với kết quả đo lường của thang đo đa nhân cách.

Nghiên cứu này bao gồm nhiều dự án nghiên cứu phụ, một trong số đó đã thực hiện phân tích hồi quy trên 421 đối tượng. Kết quả cho thấy rằng sử dụng tư thế nghiêng đầu làm điểm neo có thể dự đoán một số đặc điểm tính cách. Ví dụ, những người thường ngẩng cao đầu có xu hướng có mong muốn kiểm soát và thống trị mạnh mẽ hơn. Tuy nhiên, tính cách tương đối thờ ơ và khả năng đồng cảm cũng như kiểm soát cảm xúc của họ có mối tương quan tiêu cực với cường độ ngẩng cao đầu.

Cụ thể, nghiên cứu chỉ ra rằng những người có thói quen ngửa đầu ra sau nhiều thì mức độ đồng cảm của họ càng thấp. Đồng thời, họ cũng có xu hướng biểu hiện tính cách chống đối xã hội. Điều này cho thấy rằng tư thế đứng không chỉ là một hành vi cơ thể mà còn có thể phản ánh những khía cạnh sâu sắc của tính cách con người.

Một số tư thế đứng phổ biến và ý nghĩa của chúng bao gồm:

– Đứng khoanh tay trước ngực: Tư thế này thường biểu thị sự phòng thủ, lo lắng và từ chối môi trường bên ngoài. Những người thường xuyên đứng ở tư thế này có ham muốn kiểm soát nhất định và thể hiện sự tự tin vào bản thân.

– Đứng khom lưng và tránh giao tiếp bằng mắt: Tư thế này thể hiện sự yếu đuối và thiếu tự tin. Theo quan điểm của tâm lý học tiến hóa, sự tránh né và yếu đuối đằng sau tư thế này đã được khắc sâu trong gen của chúng ta.

– Đứng thẳng, đầu ngẩng cao và mắt nhìn thẳng: Tư thế này kết hợp giữa sự mạnh mẽ và khả năng giao tiếp tốt. Những người thường xuyên đứng ở tư thế này thường rất đáng để kết giao và sở hữu những khả năng phi thường.

Tóm lại, tư thế đứng của con người có thể cung cấp những thông tin quý giá về tính cách và trạng thái tâm lý của họ. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng các kết quả nghiên cứu vẫn còn gây tranh cãi trong cộng đồng học thuật chính thống. Số lượng mẫu nghiên cứu không đủ và thang đo quá chủ quan cũng là những hạn chế cần được xem xét. Do đó, việc tiếp tục nghiên cứu và đa dạng hóa phương pháp tiếp cận là cần thiết để hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa tư thế đứng và tính cách con người. Để có cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề này, các nhà nghiên cứu cần tiến hành thêm nhiều nghiên cứu với mẫu lớn hơn và sử dụng các phương pháp đo lường đa dạng.

Gần đây, vụ việc Nhà thiết kế Nguyễn Công Trí bị bắt giữ vì liên quan đến ma túy đã gây ra một cơn “địa chấn” trong dư luận. Tuy nhiên, điều khiến nhiều người quan tâm không chỉ dừng lại ở hành vi vi phạm pháp luật của một cá nhân, mà còn lan sang một hiện tượng gây tranh cãi hơn: sự cảm thông, tiếc nuối, thậm chí là bênh vực công khai từ một bộ phận người nổi tiếng dành cho nhà thiết kế này.

Tại sao một hành vi vi phạm pháp luật rõ ràng lại được nhìn nhận dưới lăng kính cảm thông? Đâu là những yếu tố tâm lý ẩn sau xu hướng bảo vệ “người trong giới” bất chấp sai phạm? Liệu tài năng và những cống hiến trong quá khứ có thể trở thành một dạng “kim bài miễn tử” cho những lỗi lầm hiện tại?

Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học, đã có cuộc trao đổi với phóng viên Chuyên trang Sinh Viên Việt Nam, Báo Tiền Phong để giải mã hiện tượng này. Theo ông Hiếu, thực tế đây không phải lần đầu chúng ta chứng kiến hiện tượng một bộ phận người nổi tiếng bày tỏ sự cảm thông với đồng nghiệp khi người đó bị phát hiện vi phạm pháp luật. Điều khiến dư luận bức xúc là sự cảm thông này diễn ra trong bối cảnh thông tin chính thức từ cơ quan chức năng cho biết NTK Nguyễn Công Trí bị bắt giữ với số lượng ma túy lớn.

Dưới góc độ tâm lý xã hội, đây là biểu hiện của một hiện tượng gọi là “thiên vị trong nhóm nội bộ” (in-group favoritism). Khi một cá nhân thuộc về một nhóm nghề nghiệp, xã hội hoặc văn hóa cụ thể, những người trong cùng nhóm ấy sẽ có xu hướng bảo vệ nhau, ngay cả khi cá nhân đó có hành vi sai trái.

Ông Hiếu cũng chỉ ra rằng sự kiện này cũng phản ánh hiệu ứng “halo” (ánh hào quang) – tức là khi một người nổi tiếng, tài năng hoặc có thành tích đáng ngưỡng mộ trong một lĩnh vực nào đó, người ta có xu hướng đánh giá tích cực về mọi khía cạnh khác của họ.

Có ba nhóm nguyên nhân chủ yếu dẫn đến hiệu ứng tâm lý này, theo ông Hiếu. Thứ nhất, là yếu tố tâm lý xã hội mang tính bản năng. Thứ hai, là cơ chế tự phòng vệ tâm lý của những người hoạt động trong lĩnh vực có mức độ căng thẳng, áp lực cao. Thứ ba, là văn hóa “tha thứ chọn lọc” và sự lẫn lộn giữa tài năng và đạo đức trong xã hội Việt Nam.

Ông Hiếu cũng nhấn mạnh rằng nếu một người có tài năng kiệt xuất và đóng góp nhiều cho xã hội sẽ nhận được sự cảm thông lớn hơn khi người đó mắc lỗi là một cách nghĩ nguy hiểm và có phần sai lệch. Pháp luật không phân biệt người giỏi hay dở – hành vi vi phạm đều phải xử lý nghiêm minh, bất kể thân phận, danh tiếng.

Sự cảm thông chỉ có ý nghĩa khi người phạm tội ăn năn, hối cải, tự nhận thức sai lầm và hợp tác với cơ quan chức năng. Còn nếu cảm thông theo kiểu “bỏ qua cho nhau”, thì đó là sự xúc phạm đến công lý và những người đang tuân thủ pháp luật mỗi ngày.

Trước vụ việc này, dư luận chia thành hai phe. Dưới góc độ tâm lý, ông Hiếu cho rằng sự phân cực dư luận là điều dễ hiểu, bởi hai nhóm này đại diện cho hai hệ quy chiếu giá trị khác nhau.

Nếu chúng ta quá dễ dàng bênh vực cho người nổi tiếng khi họ làm sai, điều này sẽ ảnh hưởng thế nào đến suy nghĩ và hành vi của giới trẻ về việc phải sống và thượng tôn pháp luật, ông Hiếu cho rằng đây là vấn đề cốt lõi và nghiêm trọng nhất. Giới trẻ đang sống trong kỷ nguyên truyền thông đại chúng, mạng xã hội, nơi mà người nổi tiếng không chỉ là nghệ sĩ – họ còn là biểu tượng văn hóa.

Tóm lại, pháp luật là ranh giới cuối cùng bảo vệ trật tự xã hội. Người nổi tiếng, với sức ảnh hưởng lớn càng cần phải hiểu rõ giới hạn hành vi của mình. Cảm thông là điều cần thiết, nhưng không thể dùng nó để che đậy sai trái. Một xã hội văn minh là nơi mà mọi người, không phân biệt địa vị, đều bình đẳng trước pháp luật.

Trong thời đại công nghệ số hiện nay, nhiều ngành học đang có cơ hội phát triển mạnh mẽ và được dự đoán sẽ bùng nổ trong 10-20 năm tới. Công nghệ không chỉ là lĩnh vực của các chuyên gia kỹ thuật mà còn mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp rộng lớn cho những ngành học khác.

Khi nhắc đến công nghệ, mọi người thường nghĩ đến các ngành học như Khoa học máy tính, Khoa học dữ liệu, Công nghệ robot hay Kỹ thuật phần mềm. Tuy nhiên, cũng có những ngành học khác tưởng chừng không liên quan trực tiếp đến công nghệ nhưng lại đang âm thầm hưởng lợi và mở ra cơ hội nghề nghiệp rộng lớn.

Dưới đây là 5 ngành học đang ‘hưởng ké’ nhưng lại mở ra cơ hội nghề nghiệp rộng lớn, thậm chí còn dễ tiếp cận hơn với nhiều học sinh phổ thông không thiên về kỹ thuật nặng.

1. Logistics và Quản lý chuỗi cung ứng: Ngành này đã trải qua một sự thay đổi lớn khi AI và dữ liệu lớn được áp dụng vào mọi khâu từ dự báo nhu cầu, theo dõi hàng hóa, quản lý tồn kho cho tới tối ưu tuyến đường. Các chuyên viên logistics hiểu công nghệ vừa giỏi quản lý vận hành, vừa có tư duy số hóa đang có cơ hội phát triển lớn.

2. Marketing số: Ngành Marketing số (Digital Marketing) trở thành điểm giao thoa thú vị giữa tư duy sáng tạo và kỹ năng phân tích dữ liệu. Người làm marketing buộc phải hiểu dữ liệu và biết cách phân tích tệp khách hàng, tối ưu chiến dịch bằng công nghệ.

3. Ngôn ngữ học tính toán: Ngành Ngôn ngữ học tính toán vốn nằm giao thoa giữa Ngôn ngữ học và Khoa học máy tính bỗng trở thành mảnh đất màu mỡ nhờ sự phát triển mạnh mẽ của AI. Sinh viên ngành này học về cấu trúc ngôn ngữ, dịch máy, phân tích cảm xúc, gán nhãn văn bản, xây dựng chatbot…

4. Thiết kế trải nghiệm người dùng (UX/UI): Ngành UX/UI hiện nay không chỉ còn là ‘mỹ thuật số’, mà đã phát triển thành lĩnh vực nghiên cứu hành vi, phân tích thói quen và thử nghiệm trên nền tảng dữ liệu lớn.

5. Tâm lý học: Ngành Tâm lý học hiện đại đang ngày càng gắn chặt với công nghệ. Các chuyên gia tâm lý hiểu cách con người suy nghĩ và phản ứng đang có cơ hội phát triển lớn trong lĩnh vực công nghệ, giáo dục, trị liệu…

Những ngành học này có thể không quá ‘kỹ thuật’, nhưng nếu được đào tạo bài bản và cập nhật công nghệ thường xuyên, bạn sẽ trở thành nhân sự mà cả thị trường đang khao khát vì vừa hiểu con người, vừa biết cách dùng công nghệ để phục vụ con người.