Biến đổi khí hậu và sóng nhiệt đang trở thành những thách thức mới đối với khả năng chịu đựng của con người. Mới đây, cư dân Hà Nội và các tỉnh thành khác ở đồng bằng Bắc Bộ đã trải qua một đợt sóng nhiệt nghiêm trọng vào đầu hè năm 2025, với nhiệt độ lên đến trên 40 độ C và độ ẩm từ 40-45%. Đường phố trở nên vắng vẻ hơn, người giao hàng, bán hàng rong, bảo vệ… tìm kiếm bóng cây ven đường để tạm nghỉ. Những giọt mồ hôi chưa kịp rơi đã bốc hơi trên chiếc áo chống nắng khô giòn.

Sóng nhiệt không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Giáo sư Phan Văn Tân, chuyên gia hàng đầu về khí tượng, khí hậu của Việt Nam, cho rằng sóng nhiệt là một hệ quả của biến đổi khí hậu. Nếu nhìn lại cả năm thập kỷ, những ngày nắng nóng trong mùa hè đã gia tăng theo thời gian ở hầu hết các vùng trên Việt Nam. Sóng nhiệt không chỉ là một hiện tượng thời tiết cực đoan đơn lẻ mà còn gắn với hạn hán thành một cặp bài trùng hiện tượng thiên tai phức hợp. Hệ quả của sự kết hợp này là làm khuếch đại độ khốc liệt của sóng nhiệt lên.

Tác động của sóng nhiệt lên con người cũng rất nghiêm trọng. Sóng nhiệt và phơi nhiễm nhiệt gần như là một trong những hiện tượng sức khỏe đáng lo ngại nhất toàn cầu trong thế kỷ 21. TS. Trần Nữ Quý Linh, nhà khoa học nghiên cứu về sự ảnh hưởng của sóng nhiệt và các hiện tượng thời tiết cực đoan lên sức khỏe con người, cho rằng sóng nhiệt có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, từ đau đầu, chóng mặt, mất nước đến tử vong. Nhóm người dễ bị tổn thương nhất bao gồm trẻ em, người già, những người có bệnh mãn tính hoặc công nhân, nông dân lao động ngoài trời.

Nghiên cứu cho thấy sóng nhiệt làm tăng đáng kể số ca nhập viện do nhiều nguyên nhân và do bệnh truyền nhiễm. Thích ứng với sóng nhiệt ngày một khốc liệt là một thách thức lớn đối với các nhóm dễ bị tổn thương. TS. Trần Nữ Quý Linh cho rằng cần phải nâng cao nhận thức về mối quan tâm của người dân với nhiệt, với sức khỏe. Đồng thời, cần có những giải pháp có mức chi phí thấp nhất, dễ áp dụng nhất và nhanh nhất, như thay đổi khả năng tự thích ứng của cá nhân, phân biệt được những dấu hiệu cảnh báo đầu tiên về sức khỏe.

Các chuyên gia kêu gọi các chính phủ quan tâm hơn nữa đến chính sách thích ứng với sóng nhiệt đa dạng hơn cả ở đô thị và nông thôn, được thiết kế phù hợp với các nhóm yếu thế hơn và tạo ra những không gian công cộng nhiều cây xanh, mặt nước, nhiều bóng râm, thoáng khí, bổ sung các phương tiện làm mát như quạt, điều hòa nhiệt độ…

Một vùng áp thấp đang nằm ngoài khu vực dự báo của Philippines và có khả năng phát triển thành cơn bão đầu tiên gần Biển Đông trong tháng 8. Cục Quản lý Thiên văn, Địa vật lý và Khí quyển Philippines (PAGASA) đang theo dõi chặt chẽ áp thấp này, và dự kiến nó có thể đi vào khu vực dự báo của quốc gia này, trở thành cơn bão đầu tiên trong tháng 8.

Chuyên gia dự báo thời tiết Loriedin De la Cruz-Galicia của PAGASA cho biết áp thấp này có khả năng đi vào khu vực dự báo của Philippines trong thời gian ngắn rồi thoát ra theo hướng đông bắc. Nếu áp thấp mạnh lên thành bão và đi vào khu vực dự báo, nó sẽ được đặt tên là Fabian, trở thành cơn bão đầu tiên của tháng 8 và là cơn bão số 6 trong năm 2025 ở Philippines.

Hiện tại, áp thấp không ảnh hưởng trực tiếp đến bất kỳ khu vực nào của Philippines, nhưng có thể tăng cường gió mùa tây nam. PAGASA dự báo Philippines có thể hứng chịu tới 16 cơn bão từ tháng 8 đến tháng 12 năm nay, với hoạt động mạnh nhất dự kiến diễn ra trong những tháng tới.

Theo bà Ana Liza Solis, thuộc Ban Giám sát và Dự báo Khí hậu của PAGASA, sẽ có từ 9 đến 16 cơn bão đi vào khu vực dự báo của Philippines trước cuối năm 2025. Trong số này, có từ 2-3 cơn bão trong tháng 8, từ 2-4 cơn trong tháng 9 đến tháng 11 và từ 1-2 cơn vào tháng 12.

PAGASA cũng lưu ý rằng khả năng xuất hiện hiện tượng La Nina đang cao hơn mức trung bình, mặc dù hiện tại khu vực Thái Bình Dương vẫn đang ở trạng thái trung tính theo chu kỳ dao động El Nino – Dao động phương Nam (ENSO). ENSO là mô hình khí hậu tự nhiên liên quan đến những biến động định kỳ về nhiệt độ bề mặt nước biển và điều kiện khí quyển trên Thái Bình Dương, có thể ảnh hưởng đến hoạt động của bão ở Philippines.

Bà Solis cho biết dựa trên 24 mô hình dự báo bão do các trung tâm khí tượng quốc tế công bố, phần lớn mô hình cho thấy khu vực Thái Bình Dương sẽ duy trì trạng thái ENSO trung tính trong suốt giai đoạn dự báo từ năm 2025 đến 2026. Tuy nhiên, một số mô hình dự báo cho thấy khả năng hiện tượng La Nina có thể hình thành trong khoảng từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2025 và có thể kéo dài đến tháng 12 năm 2025 hoặc thậm chí đến tháng 2 năm 2026.

PAGASA kêu gọi người dân và chính quyền địa phương tiếp tục theo dõi sát tình hình thời tiết và duy trì cảnh giác trong bối cảnh mùa bão đang gia tăng cường độ.

Trong 24-48 giờ tới, hình thế thời tiết tại khu vực Nam Bộ và Tây Nguyên dự kiến sẽ trải qua một số thay đổi đáng kể. Đài Khí tượng Thủy văn khu vực Nam Bộ và Tây Nguyên cho biết, rãnh áp thấp hiện tại có trục qua khu vực Bắc Bộ đang hoạt động yếu dần và dự kiến sẽ nâng trục chậm lên phía Bắc vào khoảng ngày 16 tháng 7.

Đồng thời, vùng áp thấp nóng phía Tây có xu hướng phát triển và mở rộng dần về phía Đông. Gió mùa Tây Nam sẽ duy trì cường độ trung bình trong khi cao cận nhiệt đới có xu hướng suy yếu và rút dần ra phía Đông.

Dự báo trong 3-10 ngày tới, vùng áp thấp nóng phía Tây tiếp tục phát triển và mở rộng chậm về phía Đông. Điều đáng chú ý là khoảng ngày 18-19 tháng 7, rãnh áp thấp có trục qua khu vực vùng núi Bắc Bộ sẽ hoạt động mạnh trở lại và có khả năng nối với xoáy thuận nhiệt đới hình thành trên khu vực Bắc Biển Đông.

Gió mùa Tây Nam từ khoảng ngày 19-20 tháng 7 sẽ hoạt động mạnh dần lên. Trên cao, áp cao cận nhiệt đới duy trì cường độ ổn định trước khi hoạt động mạnh dần lên và lấn Tây trở lại từ đêm 18 tháng 7 và ngày 19 tháng 7.

Do đó, trong khoảng 1-2 ngày tới, mưa sẽ giảm ở khu vực Nam Bộ. Tuy nhiên, mưa rào và dông vẫn sẽ tiếp tục duy trì chủ yếu vào chiều và tối, với nguy cơ xuất hiện các điểm mưa vừa, mưa to. Trong mưa dông, người dân cần đề phòng các hiện tượng dông sét, lốc xoáy, mưa đá và gió giật mạnh, cũng như nguy cơ mưa lớn gây ngập úng.

Những ngày qua, tình hình mưa lớn tại các tỉnh Nghệ An và Thanh Hóa đã diễn biến phức tạp và gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng cho người dân. Tại Nghệ An, hàng trăm ngôi nhà đã bị phá hủy và nhiều bản làng bị cô lập do mưa lớn. Thông tin từ ông Hoàng Văn Đại, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, cho biết lượng mưa lớn đã xuất hiện ở các khu vực phía Tây của Nghệ An và Thanh Hóa, với lượng mưa phổ biến từ 150-250mm. Đặc biệt, tại Quỳ Châu, lượng mưa đã đạt mức 259mm.

Lũ từ thượng nguồn đổ về đã gây ra tình trạng ngập lụt, lũ ống, lũ quét tại nhiều huyện miền núi như Kỳ Sơn, Con Cuông, Quỳ Châu, Quế Phong. Quốc lộ 7 đoạn qua địa bàn các xã Anh Sơn, Tương Dương, Con Cuông đang ngập từ 0,5 đến hơn một mét. Giao thông cũng đang tê liệt vì hàng chục điểm sạt lở lớn trên quốc lộ 16.

TS Trương Bá Kiên, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, đã lý giải về nguyên nhân của đợt mưa lớn những ngày qua. Theo ông, vùng thấp nhỏ trên Vịnh Bắc Bộ mang gió đông nam vào đất liền, kết hợp với không khí ẩm và bất ổn định sau bão số 3 Wipha đã gây ra tình trạng mưa lớn.

Dự báo thời tiết cho thấy, trong hôm nay và ngày mai, một số điểm thuộc Bắc Bộ thậm chí còn lớn hơn trong những ngày bão số 3 Wipha tác động. TS Nguyễn Ngọc Huy, chuyên gia về biến đổi khí hậu và cảnh báo thiên tai, cảnh báo rằng sau cơn bão Wipha có thể sẽ có một đợt mưa nối tiếp theo từ ngày 23 đến 25/7 trên địa bàn các tỉnh miền núi Tây Bắc. Lượng mưa tích lũy nhiều ngày sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ sạt lở và lũ quét.

Theo TS Huy, sự chuyển pha liên tục của các trạng thái thời tiết từ En Nino sang La Nina, và hiện nay là giai đoạn trung tính âm (gần với La Nina hơn), dự báo số lượng các cơn bão đi vào biển Đông cũng như đất liền Việt Nam sẽ nhiều hơn trung bình các năm. Bởi vậy, khi mùa bão mới bắt đầu, sự chuẩn bị cho công tác ứng phó phải dài hơi, tránh tâm lý chủ quan khi bão đi qua.